W trakcie naszej życiowej podróży często spotykamy się z różnorodnymi wyzwaniami i zmianami. Proces zmian to czas nie tylko intensywnych wyzwań, ale i możliwości. Nieuchronnie prowadzi on nas przez różnorodne doświadczenia, a jednym z kluczowych czynników determinujących naszą zdolność do adaptacji jest nasze myślenie. W tej podróży, potknięcia poznawcze, czyli błędne wzorce myślenia, mogą stanowić zarówno przeszkody, jak i szanse do rozwoju. Jak więc możemy zrozumieć, przezwyciężać i rozwijać się dzięki nim?
Zrozumienie potknięć poznawczych w procesie zmian
Psychologowie i psychoterapeuci specjalizujący się i będący zwolennikami terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), wykazują, że nasze myślenie wpływa na nasze emocje i zachowania. Zgodnie z modelem CBT, nasze przekonania i myśli kształtują nasze reakcje na sytuacje życiowe. Kiedy wpadamy w pułapki potknięć poznawczych, takich jak myślenie „wszystko albo nic” czy nadmierne uogólnianie, nasze emocje mogą być zaburzone, co prowadzi do subiektywnego odczuwania trudności w procesie zmian.
Jednym z najbardziej rozpowszechnionych potknięć poznawczych jest właśnie myślenie „wszystko albo nic”. Charakteryzuje się ono ekstremalnym podziałem rzeczywistości na kategorie „dobro” lub „zło”, pomijając wszelkie odcienie szarości. Badania pokazują, że osoby skłonne do tego typu myślenia mają tendencję do stawiania sobie nierealistycznych standardów i są bardziej podatne na uczucia niepowodzenia. Pozostawanie w sidłach pułapek poznawczych może stawać na drodze naszej zdolności do elastycznego reagowania na zmiany. Kiedy widzimy rzeczy jedynie w kategoriach sukcesu lub porażki, albo kiedy nasze przekonania ograniczają nasze możliwości, możemy znaleźć się w pułapce stagnacji.
Innym często spotykanym potknięciem poznawczym jest nadmierne uogólnianie. Polega ono na przekonaniu, że jedno niepowodzenie przesądza o przyszłej porażce we wszystkim, co się podejmie. Uleganie temu przeświadczeniu może prowadzić do chronicznego stresu oraz obniżenia samooceny.
W procesie zmian, nadmierna krytyka siebie, imperatywne podejście do życia i opieranie go na słowach “muszę” lub “powinnam/powinienem” czy też przecenianie niepowodzeń może prowadzić do utraty motywacji oraz obniżenia samooceny. Jednakże, zrozumienie tych potknięć jako naturalnej części procesu uczenia się może pomóc nam spojrzeć na nie z większą empatią i akceptacją.
Przezwyciężanie potknięć poznawczych w drodze ku rozwojowi
Przezwyciężenie potknięć poznawczych wymaga od nas świadomości oraz praktyki. W momencie, gdy uświadamiamy sobie, że wpadliśmy w pułapkę nadmiernej krytyki siebie lub czarnowidztwa, możemy zastosować techniki, które pomagają nam spojrzeć na sytuację z innej perspektywy.
Jedną z takich technik może być zastosowanie refleksji poznawczej, polegającej na analizie i wypracowaniu bardziej realistycznych spostrzeżeń na temat danej sytuacji. Uczymy się zastępować te negatywne myśli bardziej realistycznymi przekonaniami, co przyczynia się do poprawy samopoczucia i zdolności radzenia sobie z trudnościami. Ponadto, budowanie empatii wobec siebie i innych, a także praktykowanie samowspółczucia będą pomagały nam coraz lepiej i szybciej radzić sobie z potknięciami poznawczymi, demaskować je i przezwyciężać w trakcie procesu zmian. W konsekwencji identyfikowanie i kwestionowanie tego rodzaju myśli, prowadzi nas do zmiany w naszych emocjach i zachowaniach.
Rozwój dzięki potknięciom poznawczym
Choć potknięcia poznawcze mogą wydawać się uciążliwe, to jednak są one również źródłem nauki i rozwoju. Przekształcenie naszych błędów w szanse do poznania siebie lepiej i wzrostu osobistego jest kluczowym elementem procesu zmian. Poprzez świadomość naszych potknięć i systematyczną pracę z nimi, możemy kształtować bardziej elastyczne podejście do życia i pracy. Zrozumienie jak wpływają one na nasze myślenie i działania oraz praktykowanie technik ich przezwyciężania może pomóc nam rozwijać się bardziej efektywnie w trakcie trudnych czasów i odzyskać kontrolę nad procesem podejmowania świadomych decyzji oraz powrócić do emocjonalnego bezpieczeństwa.
Natalia Siniłło
andragog i trenerka kompetencji miękkich.
