W dobie gwałtownych zmian społecznych, gospodarczych i technologicznych, tradycyjne umiejętności przestają wystarczać. Coraz więcej osób doświadcza, że rozwój kompetencji umysłowych i emocjonalnych pozwala nie tylko przetrwać, lecz także zadbać o swój dobrostan. Zatem jakim zasobom i kompetencjom warto się przyjrzeć?
Odporność psychiczna – fundament wytrwałości
Odporność psychiczna to umiejętność adaptacji w obliczu stresu i kryzysów. Martin Seligman, propagator nauczonego optymizmu, udowadnia, że zmiana interpretacji negatywnych wydarzeń może przekształcić trudności w bodziec do rozwoju. Badania w psychologii pozytywnej, takie jak te omawiane przez Fredricksona w teorii „broaden-and-build” (Fredrickson, 2001), potwierdzają, że pozytywne emocje rozszerzają zakres myślenia i pomagają budować zasoby psychologiczne.
Przykładem mogą być grupy mniejszych przedsiębiorczyń i przedsiębiorców, którzy podczas pandemii zmienili paradygmat myślenia i pomimo utraty możliwości zarabiania i utrzymywania się – nie poddali się, lecz dostosowali modele biznesowe do nowych realiów. Współczesne realia – globalne kryzysy oraz dynamiczne zmiany rynkowe – wymagają właśnie takiej elastyczności umysłowej.
Jestem zwolennikiem dostrzegania pozytywów i możliwości nawet w trudnych sytuacjach. W praktyce, na co dzień, oznacza to trening dla umysłu, poprzez tworzenie planów awaryjnych w najważniejszych obszarach życia, odpowiadając sobie na pytania: co by było gdyby to, co robię nie było możliwe?; co innego mogę robić?; co lubię?; co robię, aby się rozwijać i sprawdzać co jeszcze innego lubię? W ten sposób z jednej strony oswajamy się z różnymi scenariuszami, a z drugiej strony uczymy się, że zawsze są rozwiązania.
Inteligencja emocjonalna – sztuka rozumienia siebie i innych
Koncepcja inteligencji emocjonalnej (IE) rozwiniętej przez Daniela Golemana to zdolność rozpoznawania, rozumienia, zarządzania i wykorzystywania własnych emocji oraz emocji innych ludzi w sposób skuteczny i konstruktywny. Jest to kluczowa kompetencja w relacjach międzyludzkich, pracy zespołowej, podejmowaniu decyzji i radzeniu sobie ze stresem.
Meta-analiza Joseph i Newman (2010) wykazała, że wyższy poziom inteligencji emocjonalnej koreluje z lepszym funkcjonowaniem w miejscu pracy.
Badania neuropsychologiczne, m.in. te publikowane w „Emotion” przez Mayera, Saloveya i Caruso (2004), potwierdzają, że osoby świadomie kontrolujące swoje emocje budują silniejsze relacje i lepiej radzą sobie w sytuacjach stresowych.
„Samoświadomość jest jednym z najrzadszych ludzkich towarów. Nie mam na myśli samoświadomości, w której ograniczasz siebie i oceniasz siebie. Mam na myśli świadomość własnych wzorców”. – Tony Robbins
Porównując tę ideę do metafory trójkąta i kwadratu, możemy zauważyć, że gdyby trójkąt wiedział, że jest trójkątem, przestałby porównywać się do kwadratu i korzystałby z własnych atutów. Edukacja często skupia się na rywalizacji i porównywaniu, a nie na odkrywaniu indywidualnej wartości, dlatego czasem warto skorzystać z Mentora, który w procesie rozwoju pozwoli przejrzeć się w lustrze i wesprze w zrozumieniu siebie lepiej, bez oceniania i życzliwością, dzieląc się swoim doświadczeniem.
Krytyczne myślenie – niezbędny klucz do świadomych decyzji
Krytyczne myślenie to zdolność analizy, oceny i interpretacji informacji. Modele decyzyjne, takie jak dwutorowy model Kahnemana, pokazują, jak intuicyjne i analityczne procesy wpływają na nasze wybory. Uważność na błędy poznawcze, takie jak efekt potwierdzenia, jest po prostu kluczowa w dobie dezinformacji.
Ta kompetencja wymaga przede wszystkim oduczenia się pewnych nawyków myślowych wyniesionych ze szkoły i domu, a następnie konfrontacji z możliwością, że nasze zdanie może być krytykowane. W moich doświadczeniach, zależnie od kultury organizacyjnej, bycie otwartym na dyskusje i stawianie nowych tez lub kwestionowanie statusu quo, było postrzegane jako potencjał, albo anomalia. Tymczasem organizacje wspierające rozwój krytycznego myślenia, poprzez m.in. warsztaty i szkolenia, przyczyniają się do lepszego kwestionowania przyjętych informacji. A jak zauważa jeden z autorów w artykule w „Journal of Applied Cognitive Studies” (2018): „Krytyczne myślenie jest niezbędnym narzędziem w dekonstrukcji mitów i błędów poznawczych, które mogą ograniczać efektywność jednostek i organizacji.”
Bez zadbania o tą kompetencję, zwyczajnie ryzykujemy, że nasze decyzje staną się mniej świadome, a my – bardziej podatni na manipulację, w erze gdzie „1000 razy wypowiedziane kłamstwo” może stać się prawdą.
Ćwiczenia i praktyczne wskazówki:
- Weryfikacja źródeł: Przy każdej nowej informacji, którą czytasz, sprawdź przynajmniej dwa niezależne źródła potwierdzające jej wiarygodność.
- Analiza argumentów: Ćwicz ocenianie argumentów – stwórz listę za i przeciw dla ważnych decyzji, z którymi się mierzysz.
- Debaty: Znajdź partnera do dyskusji na tematy, w których istnieje wiele punktów widzenia. Dyskusja pomoże Ci poszerzyć horyzonty i lepiej ocenić prezentowane argumenty.
Elastyczność poznawcza – sztuka adaptacji
Elastyczność poznawcza to zdolność szybkiego przestawiania się między różnymi zadaniami i sposobami myślenia. Badania nad neuroplastycznością, opisane między innymi przez Norman Doidge’a (2007), potwierdzają, że mózg potrafi tworzyć nowe połączenia nawet w dorosłości, co umożliwia adaptację do nowych wyzwań. Wyniki badań fMRI wskazują, że uczenie się nowych umiejętności aktywuje obszary mózgu odpowiedzialne za elastyczne przetwarzanie informacji, co przekłada się na lepszą zdolność do radzenia sobie z nieoczekiwanymi sytuacjami.
Okazuje się, że podjęcie się nauki czegoś nowego, sprawi, że nie tylko zwiększymy zakres swojej wiedzy w nowym obszarze, ale również będziemy umieli spojrzeć na inne problemy z zupełnie innej perspektywy, co może pomóc dostrzec nowe możliwości.
Aby ćwiczyć elastyczność poznawczą warto angażować się w nowe wyzwania. Dlatego gdy jest szansa na uczestniczenie w nowym projekcie to zaangażowanie się nawet jeśli spowoduje chwilowe dociążenie czasowe, docelowo powinno pomóc zarówno w lepszym zarządzaniu czasem i rozwojem w nowym obszarze, ale również wpłynie na nasze postrzeganie rzeczywistości i będzie wspierać w oswajaniu lęku przed nieznanym.
Kreatywność – droga do innowacji
Kreatywność to zdolność łączenia różnych dziedzin wiedzy i generowania oryginalnych pomysłów. Badania nad kreatywnością, takie jak te prowadzone przez Guilforda (1967) oraz Runco (2007), dowodzą, że otwartość umysłu i gotowość do eksperymentowania sprzyjają tworzeniu innowacyjnych rozwiązań. Jak podkreślają badacze, kreatywność polega na zdolności do „myślenia poza schematami” i odkrywaniu nowych, nieoczywistych powiązań.
Aby rozwijać kreatywność, warto inspirować się poprzez czytanie, rozmowy z ciekawymi ludźmi podczas konferencji rozwojowych lub branżowych oraz interesowanie się różnymi dziedzinami. Odkrywanie, że inni znaleźli innowacyjne rozwiązania, motywuje do poszukiwania własnych, unikalnych dróg działania.
Jako Mentorka, na co dzień, zachęcam do autorefleksji i wyznaczenia sobie małych, codziennych kroków, które pozwolą na rozwijanie swoich supermocy. Świadome kształtowanie umysłu to nie tylko inwestycja w przyszłość, ale przede wszystkim w jakość życia w zgodzie ze sobą w zmiennym środowisku.
