Wielu pracowników i pracodawców od dawna ma wrażenie, że świat, w którym funkcjonują, zmienia się szybciej niż są w stanie to zarejestrować i zrozumieć. Ciekawostki naukowe rodem ze scenariuszy filmów science fiction są elementem codzienności, a informacje napływają tak szybko i bywają tak sprzeczne, że wielu ludzi nie jest w stanie ich przyswoić, a co dopiero z rozumieć.
Nie od dziś wszyscy funkcjonujemy w permanentnym stresie. Najpierw pandemia, która przewróciła do góry nogami życie prywatne wielu osób i zrewolucjonizowała formy zatrudnienia. Potem wojna, która dzieje się niedaleko naszych granic. Co jeszcze nas czeka i jak wpłynie na naszą codzienność?
Dotyczy to wszystkich obszarów życia: pracy, relacji, zdrowia, sposobów spędzania wolego czasu i nauki. Przechodzimy nieustannie gwałtowne i nieoczekiwane zmiany, które dzieją się tak szybko, że nie mamy nawet czasu, by się do nich zaadaptować. Wciąż jesteśmy zmuszeni weryfikować swoje plany, elastycznie reagować na to, co przynoszą kolejne dni i odnajdywać się wciąż w nowych realiach. Nasz świat jest niestabilny, niepewny, coraz bardziej złożony i niejednoznaczny. Żyjemy w świecie VUCA.
Co to znaczy VUCA?
Termin VUCA nie powstał wczoraj. Po raz pierwszy akronimu VUCA użyto dawno temu, bo 1987 roku w odniesieniu do teorii przywództwa amerykańskiego przez psychologa Warrena Bennisa i Burta Nanusa. Termin VUCA szybko trafił do edukacji wojskowej w USA. Uczelnia wojskowa United States Army (United States Army War College) użyła koncepcji VUCA, aby opisać funkcjonowanie świata po zakończeniu zimnej wojny. Był to świat niestabilny, niepewny, złożony i niejednoznaczny.
W pierwszej dekadzie XXI wieku termin ten zaczęto stosować coraz częściej również poza edukacją wojskową, a najbardziej przyczynił się do tego zamach na World Trade Center. Od kilku lat określenie VUCA zostało spopularyzowane także w biznesie, gdzie funkcjonuje zarówno w korporacjach nastawionych na zysk, jak i organizacjach edukacyjnych i społecznych, a także w obszarze rozwoju osobistego.
VUCA to akronim 4 słów, które charakteryzują warunki funkcjonowania współczesnego człowieka, a więc pracowników, pracodawców w różnych obszarach życia:
- zmienność (ang. volatility)
- niepewność (ang. uncertainty)
- złożoność (ang. complexity)
- niejednoznaczność (ang. ambiguity)
► (V) Zmienność, niestabilność
Dynamika współczesnych zmian, ich zasięg i charakter nie mają żadnego znanego wzorca, który moglibyśmy przewidzieć. Przypominają raczej gwałtowne turbulencje. Prognozy, domysły i przewidywania stają się szybko nieaktualne i są zwykłą zgadywanką. Coraz trudniej przewidzieć przyszłe wydarzenia, ich kierunek i tempo. Nawet na własnym firmowym podwórku, nie wspominając o skali ogólnokrajowej czy globalnej.
► (U) Niepewność
Nie jesteśmy w stanie przewidywać tego, co się wydarzy planować przyszłości Nie wiemy, jakie jest prawdopodobieństwo zdarzeń nawet bardzo nieprawdopodobnych. Nie wiemy, na czym oprzeć poczucie bezpieczeństwa, skoro z dnia na dzień wszystko może wywrócić się do góry nogami. Czujemy się coraz bardziej niepewnie, a stres i lęk jest coraz większy i coraz bardziej wyczerpujący.
► (C) Złożoność
Stałym elementem dzisiejszej codzienności jest chaos. Panuje zamieszanie, brakuje usystematyzowanej, rzetelnej wiedzy. Różne problemy się nakładają: bo na przykład, jak pogodzić opiekę nad dzieckiem z pracą w warunkach home office? Jak zadbać o life-work balance, kiedy nie starcza czasu, ani na jedno, ani na drugie? Co więcej, wiele osób ma poczucie, że przestaje mieć wpływ rzeczywistość, bo niezależnie od tego, co zrobi, decyzje o wielu sprawach dokonują się poza nimi.
► (A) Niejednoznaczność
Rzeczywistość jest coraz bardziej mętna i niejasna. Coraz trudniej ją zrozumieć, zwłaszcza, że jesteśmy atakowani z każdej strony przez fake newsy. W takich warunkach łatwo o błędne wnioski, a ciąg przyczynowo-skutkowy, który ułatwia rozumienie, jest zaburzony. Próbujemy oprzeć się na wcześniejszych doświadczeniach, ale to nie działa. Nie przekłada się na efektywne planowanie. Nawet następnego dnia, a co dopiero tygodnia. Mamy często wrażenie, że nawet logika już nie obowiązuje.
Jak żyć w świecie VUCA? VUCA Prime na ratunek
Świat VUCA funkcjonuje na kompletnie innych zasadach niż dobrze nam dotychczas znana rzeczywistość. Dlatego stare, znane i sprawdzone rozwiązania w nim nie działają. Nie ma możliwości, aby pozostać w swojej starej i oswojonej strefie komfortu. W zarządzaniu firmami zaproponowano pomysły, które pomagają funkcjonować w świecie niestabilności, niepewności, złożoności i niejednoznaczności.
Rozwiązania te nazwano VUCA Prime:
- Vision
- Understanding
- Clarity
- Agility
Ich pomysłodawcą jest socjolog Bob Johansen z Institute for the Future. Jego zdaniem w takich trudnych czasach, jak obecnie, warto budować i wzmacniać kompetencje, które umożliwią skuteczne działanie firmy nawet wtedy, gdy świat staje na głowie. Niektóre z tych pomysłów z obszaru zarządzania firmą i zespołem sprawdziłyby się także obszarze osobistym.
Sprawdź:
- Zmienność (Volatility) można zmniejszyć za pomocą Wizji (Vision)
Vision to obranie kierunku działania, raczej ogólnego scenariusza niż konkretnego,
- Niepewność (Uncertainty) można zmniejszyć za pomocą Zrozumienia (Understanding). Jego podstawą jest lepsza, bardziej otwarta komunikacja i bardziej czytelne przekazy, a w efekcie lepsze – relacje.
- Złożoność (Complexity) można próbować ogarniać Jasnością, Czytelnością (Clarity). Pomocna będzie możliwość i umiejętność zdobywania informacji ułatwiających podejmowanie decyzji.
Na przykład: sięgaj po informacje ze sprawdzonych źródeł, nie nabieraj się na fake newsy – sprawdzaj i weryfikuj treści, które do ciebie docierają. Naucz się selekcji informacji: nie musisz wszystkiego wiedzieć i nie musisz wciąż być online czy pod telefonem. Daj czasem mózgowi odpocząć, wyłączając telewizor i Facebooka. - Niejednoznaczność (Ambiguity) zamieni się w Zwinność, Zręczność (Agility).
To zdolność do szybkiej adaptacji i wprowadzania zmian. Sprawdza się postawa: próbować, testować i przystosowywać do swoich potrzeb znane rozwiązania.
Elżbieta Grabarczyk-Ponimasz
psycholog z ponad 20-letnim doświadczeniem zawodowym, mediatorka i specjalistka psychoterapii uzależnień.
